Читать онлайн книгу "Мәхәббәт яңгыры"

М?х?бб?т я?гыры
Марат К?биров


"Мен? тагын урамнарда я?гыр. Мен? тагын я?гыр синсез яуа. Я?гыр ?ирг? сафлык алып кил?, я?гырларда т?нн?р ?и?ел?я, сулышлары? иркен?еп кала. И?н?ре?? канат ?ск?н кебек, хыял к?кл?рен? талпынасы?. Б?ген никтер минем ?анда – сагыш. ?лл? сине юксынудан мик?н. Син бит ми?а якты я?гыр иде?. Назга коргаксыган ?аныма син ?ылы я?гыр булып килеп керде?, татлы тамчылары? бел?н сибелде? д? й?р?гемне? юшкыннарын юды?. Мин сафланып, ?зем булып калдым, м?х?бб?тле сине? тамчылардан рухыма к?ч, яш??г? д?рт алдым. Р?хм?т си?а! Я?гыркаем минем… "




1

Б?лм?д?ге хатын–кызлар кайсы язып, кайсы кулъязма укып ?ст?лг? капланып утыралар иде. Та?чулпан гына бер эшк? д? тотына алмады, тып-тып итеп т?р?з?г? сиб?л?г?н я?гыр тамчылары астында, б?ген к?рг?н т?ше х?терен? килде д? шуны уйлап эт булды. Т?ш к?рдем дип артык исе кит? торган кеше д? т?гел иде инде югыйс?. ?мма, ?лл? шул я?гыр т?эсиренд?, б?генге т?ше тынгы бирм?де. Бер караса?, к?рг?н т?шене? ?уш кит?рлек н?рс?се д? юк: аяз к?нне я?гыр койды да койды гына, ? ул тукталгач, Та?чулпан бел?н ниндидер егетт?н башка ?ичберкем д? чыланмаган булып чыкты. ? бит урам тулы халык иде. Ник бер?? д? чыланмады ик?н?! Аннан со?, боларны? барсы да т?шт? булса да, Та?чулпан ул я?гырны ?ненд? к?рг?нд?й тоела, х?тта киемн?рене? ?ебен? кад?р су ?теп, ни д?р???д? к?шег?ен д? х?терли, юк х?терли ген? т?гел, ул аны ?ле д? ?з ?анында, ?з т?ненд? тоя кебек иде… Кулына эш бармаса да ул, тырышып-тырмашып нидер кыйраткан кал?мд?шл?ре алдында тик утырудан кыенсынып, алдындагы кулъязмага тек?лг?н, ян?се бик бирелеп укый инде.

К?тм?г?нд? я?гыраган тавыш барсыны? да башын к?т?рде:

– С?лам, кызлар! Туган илг? хезм?т ит?безме?

Башны к?т?р?г? и? т??д? кер?чене? б?тен й?зен балкыткан елмаюы к?зг? ташланды, бераздан к?др?р?к булып торган ко?гырт ч?чл?ре, зифа буй—сыны ш?йл?нде. Барсы берьюлы к?т?релеп караудан егет ?зе д? у?айсызланыбрак калды, ахрысы, ишек янында гына утырган Та?чулпаннан к?зл?рен тиз ген? аерды да, карашын б?лм?д?гел?рне? ?ле берсен?, ?ле икенчесен? й?гертте ??м, ни?аять, ?зене? ник керг?нен исен? т?шерг?нд?й, урта яшьл?рд?ге хатынга т?б?лде:

– Ф?ндид? апа, сине сагынып кердем бит мин.

Ф?ндид?не? к?зл?ренд? мутлык чаткылары к?ренде:

– Сизеп торам, Иск?нд?р,– дип елмайды ул,– Мине сагынмый мен? бу г?з?лл?рне сагынмассы? бит инде.

Егет тагы б?лм?д?гел?рг? к?з й?гертеп чыкты. Кызлар чынлап та г?з?л иде. ?ле я?арак кына беренче баласын табып декреттан килг?н Алсу да, яшь кен?д?н баш-аягы бел?н динг? чумган Х?дич? д? – ??рберсе ?зенч? матур, ?зенч? соклангыч иде. Шулай да Иск?нд?р карашларын Та?чулпанда озаграк тотты. ? ?зе шул хал?тенн?н у?айсызлангандай Ф?ндид?не? каршысына ук килеп басты.

– Безне? вечный любовь бит, ?йме, Ф?ндид? апа! – Карашлары ян? Та?чулпан ягына омтылды, ?мма егет вакытында тыелып ?лгерде,– Ф?ндид? апа, мин бит сине? ярд?ме?? мохта?мын. Биреп тор ?ле шул Сак-Сок китабын.

– Мен? си?а кир?к булса,– дип елмайды Ф?ндид? апа,– Любовь-любовь дип ымсындырды да х?зер Сак-Сок имеш… Ни ха??те тиде инде аны? си?а?

– Бик кир?к иде шул, Ф?ндид? апа.– Ф?ндид? апа ?ст?л тартмасындагы китапка ?релг?нд?, Иск?нд?р Та?чулпанга к?з ташлады, карашлары очрашты да кыз керфеге т?б?н кадалды, – Кавыштырам мин ул Сак-Сокларны.

Иск?нд?р китабын алды да р?хм?т ?йтеп чыгып китте.

– Тилел?неп й?ри инде,– дип куйды Ф?ндид?,– Тагын бер?р м?гез чыгарырга уйлый торгандыр.

Ф?ндид?не? с?зл?ре ?з итеп, яратып ?йтелс? д? Та?чулпан аны? «тилел?неп» диг?нен ?н?п бетерм?де. Шулай да каршы килеп с?з ?йтерг? кыймады, «иште? иш?к чукмарын» диг?нд?й, кашларын гына сикертеп куйды. Алсу да шундыйрак фикерд? булган, ахры:

–А?а ничек й?рс? д? килеш?,– диде ул, хыялый бер соклану бел?н,– Иск?нд?р бит ул! Нинди хал?тт? булса да – Иск?нд?р.

Та?чулпан Алсуга р?хм?тле караш ташлады, шул ук вакытта ?зене? кыюсызлыгына ?зе ?кенебр?к т? калды – Та?чулпан да н?къ шулай уйлаган иде бит, ул да ?йт? алган булыр иде, тик ?йтм?де, ?йт? алмады, кыюлыгы ?итм?де. ? Алсу Казанда укып, бик к?п к?ренекле ш?хесл?р бел?н аралашып, Казан ?авасын сулап кайткан кыз, бер д? ?ркеп–куркып тормады, ?йтерг? тел?г?нен ачты да салды. Аны? с?зен?, ?лб?тт?, Ф?ндид? апаны? исе д? китм?де инде. Елмая биребр?к б?лм?д?ге яшьл?рне? ?ле берсен?, ?ле икенчесен? к?з й?гертеп чыкты да балаларын тирг?г?н ана сыманрак итеп ?йтеп куйды:

– Шулай бозып бетер?сез инде.

Шуны? бел?н с?з бетте. Иск?нд?р турында с?йл?шк?нн?рен тагы да озак ты?ларга ?зер иде Та?чулпан, тик с?зне д?вам иттерер ?чен ни д? булса ?йтерг? батырлыгы ?итм?де. Бераздан б?лм?д?гел?р ян? бирелеп эшк? чумды, тик Та?чулпан гына тагын бер н?рс?г? д? кереп кит? алмый иза чикте, баштарак ?зен кыюсызлыгы, булдыксызлыгы ?чен бит?рл?п бер булса, со?рак б?ген т?нл? к?рг?н т?шен кабат исен? т?шерде. Бу юлы т?шене? б?тен вак–т?якл?рен к?залларга омтылды, ??м чынлап та, тырыша торгач, ул аны б?тен нечк?лекл?ре бел?н, т?сле кино карагандай итеп я?адан к?з алдына бастырды, кайсы бер моментларын н?къ кинодагы кебек итеп, кабат кабат ?йл?ндерде, ??м ?зене? ?леге т?шне ник оныта алмавын а?лады да б?тен д?ньясын яшен к?йдереп ?тк?нд?й тоелды…

? урамда я?гыр коя иде.

Та?чулпанны? бу редакцияг? эшк? кил?ен? бернич? ай гына ?ле. Башта елга якын ярты ставкада гына й?рде, редакция халкын танып белс? д? артык якын аралаша алмады, х?зер мен? Ф?ндид? апа ?йтмешли, утырып эшли башлагач, барсын да к?реп бел?, холык–ф?л?нен д?, кемне? н?рс?г? с?л?тле ик?нен д? чамалый кебек. Кечкен?д?н кулына кал?м алып балалар басмасында шактый ук танылып ?лгерг?н кыз ?чен, т??д?р?к, редакцияд? тик талантлы кал?мкярл?р ген? эшлидер, шулар арасында ти? булып й?р? зур м?рт?б?дер сыманрак тоела иде. Х?зер ул монда да с?л?те бел?н ?лл? кая кит?лм?г?нн?р барлыгын бел? инде, шулар арасында ?зене? бик ?к т?шеп калганнардан т?геллеген д? чамалый. Моны башкалар да тоя, ахры, Та?чулпанга и? четерекле м?сь?л?л?рне д? ышанып тапшыралар, ихтирамнары да, игътибарлары да сизелеп тора. Икенчед?н, с?л?тл?ре т?рлеч? булса да журналист халкы бер–берсене? кешелеклелеген? ныграк б?я бир?, осталык та, т??риб? д? вакыты бел?н кил?, ? кешелек сыйфаты? чамалы ик?н, гафу ит, бу инде м??гег? – б?керене кабер ген? т?з?т?. Бу м?н?с?б?т бел?н тулысынча килешеп ?итм?с? д? Та?чулпан бик каршы да т?шми. Д?ресен ген? ?йтк?нд?, ул ?ле чынлап торып б?х?сл?шерг?, ниндидер м?сь?л?л?рд? ?з карашын белдерерг? бик ?йр?неп т? ?ит?лми, ?зен т?б?нг?р?к куя, ахрысы. Яшьр?к булсалар да Алсу бел?н Х?дич? бу ????тт?н к?пк? кыюрак, х?ер, алар коллективта я?а хезм?тк?р т?гел шул, монда ?з кеше булып бетк?нн?р, т??риб?л?ре д? зур.

Т??риб?ле журналистлар х?тсез эшли бу г?зитт?. Ф?ндид? апа шундыйларны? берсе. Аннан башка да к?пл?р бар – ?лл? нинди д??л?т б?л?кл?ре иял?ре, танылган язучылар. Барсы да редакция кануннарына буйсынып, «мин–мин»леген артык к?рс?тмич? ген? эшли ??м яши бир?. Бер нинди шартлылыкны да, бер нинди кануннарны да бар дип белми торган кеше д? юк т?гел. Монсы инде Иск?нд?р була. Ул беркайчан да вакытында эшк? килми, вакытында кайтып китми, к?не буена б?лм? саклап утырмый. Килг?н кунакларын х?мер бел?н д? сыйларга, алар бел?н берг? ?зе д? сыйланырга м?мкин. ?лб?тт?, аны тирг?п т?, премиял?рен кисеп т? торалар, л?кин Иск?нд?рне? мо?а бик исе китми, ул ?зенч? яши бир?. Аны? урынында башка бер?? булса, эшт?н куу бел?н куркытырлар ??м куарлар да иде. Тик Иск?нд?рне моны? бел?н алдырып булмый. Аны мо?а кад?р куып та караганнар инде, болай гына т?гел, статья бел?н куганнар, тик бернич? айдан баш м?х?ррир кабат чакырып алырга м??б?р булган. Иск?нд?р н?къ шул вакытта ?з шартларын куеп, т?ртипсезлеген законлаштырып килг?н, дил?р. Башта ул Та?чулпанга бик т?к?ббер, кырыс б?нд? булып тоелган иде. ?з–?зен тотышында ?авалану, х?тта бераз мактану да бар сыман к?ренг?н бу яшь кешег? карап ул: «Монсы тагын ниндир?к кош инде?!»—дип уйлап та куйган иде х?тта. Бер–ике м?кал?се г?зитт? к?рен?г? ?к ?зен ?лл? кемг? санап й?р?че «йолдыз»га охшаткан иде ул аны. Тик кем ик?нен, д?реср?ге, исемен бел? бел?н, хаталануын а?лады. Иск?нд?р бер нич? шигырь китабы чыгарып танылу тапкан, роман, повестьлары г?зит–журналларда басылып торган язучы иде. ?с?рл?рен Та?чулпан ?зе д?, ире Т?лгать т? бик яратып укыйлар, аны ?леге чорны? и? талантлы язучыларыннан ис?плил?р иде.

?ле Иск?нд?рне якын к?реп, бар к??еле бел?н аны? яклы булып утыруы да шул талантын б?ял??не? бер гал?м?те ген? иде. ??рх?лд?, Та?чулпан ?зе шулай уйлады. Х?ер, башкача булуы м?мкин д? т?гел иде инде. Ни ген? ?йтс?? д?, икесене? д? ?з гаил?се, балалары бар…

Гаил? турында уйлавына, б?генге т?ше кабат х?терен? килде. ?лл? нинди с?ер т?ш булды ?ле ул, онытылмый да, тынгылык та бирми. Та?чулпан ян? бер тапкыр аны к?зд?н кичерде.

Ниндидер кояшлы якты к?н, имеш. Та?чулпан к?кр?ген? сыймас шатлыгы бар сыман, ч?ч?кле болын буйлап канатланып й?гереп килде д? к?тм?г?нд? ?р?м?лекк? кереп юлыкты, агачлар арасында сузылган ?рм?к?ч авына эл?геп туктап калды. П?р?вез ?епселл?ренн?н ычкынырга тел?п ч?б?л?нерг? тотынды, тик аны? саен ныграк урала барды, ? ?епселл?р мизгел эченд? калынаеп, котылып булмаслык арканга ?верелде. Ул арканнар кояш нурында т?рле т?ск? кереп балкый, бу матурлык ничектер ?зен? тарта ??м б?тен ?аны?-т?не? ирекк? чыгуны тал?п итс? д?, арканнар назыннан ычкынасы килми, анда син ?зе?не х?вефсезр?к тойган кебек буласы?. Мен? шундый с?ер хал?тт? озак бик озак б?рг?л?нде Та?чулпан. Кайчагында, агачлар арасыннан, ире Т?лгатьне? й?зе к?ренг?нд?й булып, а?а ялварды:«Кадерлем, коткар мине мондый хал?тт?н! Зин?ар, коткар!» Тик бер нинди д? ?авап ишетелм?де… ? бераздан яшен яшн?де. Кулында яшен шарлары уйнатып бер егет п?йда булды. Ул егетне? карашыннан ук теге арканнар ?зелеп, эреп юкка чыкты ??м Та?чулпан, м??гелек тамуг газапларыннан котылган кеше сыман а?а иярде. Тизд?н я?гыр коярга тотынды. Чил?кл?п койды я?гыр, чыланмаган бер ген? урынны да калдырмады, т?нне? ??рбер к?з?н?ген? ?теп керг?н сыман тоелды ул, к?з?н?кл?рне? эченд? д? чил?кл?п я?гыр коядыр, бу я?гыр м??ге туктамастыр сыман тоелды. Тик ул туктады. Я?гыр тукталу бел?н алар ниндидер ш???р урамында булып чыктылар. Якты ш???р, ниндидер сихри, ?кияти ш???р иде бу, к?генд? к?л?ч кояш елмая, ? асфальт буйлап, к?чле бер дулкын булып г?рл?векл?р ага. Кин?т Та?чулпан бер н?рс?г? игътибар итте – теге егет бел?н икесенн?н башка бер?? д? чыланмаган иде. Ни ?чен шулай ик?нен сорау бел?н, ул уянып китте. ? егетне? ?авабын инде ?ненд? ишетте:«Бу м?х?бб?т я?гыры…»

?леге т?ше м?гън?сез бер саташу кебек тоелса да Та?чулпан аны? т?? карашка ярылып ятмаган асылын табарга тырышты. Ни ?чен оныта алмавын ул инде к??еле бел?н тоемлый иде. ?йе, аны арканга ?верелеп китк?н ?рм?кеч авыннан коткаручы егетне? кем ик?нен ул бел?, аны? Иск?нд?рг? тамчы судай охшаган булуын бер мизгелг? д? х?теренн?н чыгара алмый, шул ук вакытта бу хакта кычкырып ?йтерг? т?гел, ачыктан-ачык уйларга да курка, бу турыда уйлау ?зе ген? д? баш кит?рлек г?на? кебек тоела иде. Л?кин уйламыйча да булдыра алмый, ул егетне? т?с-кыяф?те ген? т?гел, тавышы да тач Иск?нд?рнеке иде бит. Т?шенд? ?йтелг?н: «Бу – м?х?бб?т я?гыры» – диг?н с?зл?ре бел?н аны? б?ген кереп «Сак-Сок» б?етен соравы арасында да, х?тта Та?чулпанга караш ташлап:«Кавыштырам мин аларны» – диюл?рен? кад?р, ниндидер яшерен сер, яшерен б?йл?неш бардыр сыман тоела иде. Бу очраклы х?л ген? т?гелдер, очраклылык болай ук була алмыйдыр, бу – к?кл?р ихтыяры бел?н ген? була ала торган гайре табигый х?лдер сыман иде.

?з уйларыны? ?аман саен тир?нг?р?к с?йр?венн?н курыккан Та?чулпан урыныннан торып электр ч?йн?ген кушты:

– Бер юньле эш чыкмый ?ле. Ч?й эчеп карарга кир?к.

– Мин д? шуны уйлап тора идем, – дип елмайды Алсу, – Баядан бирле бер с?з язалмадым. Иск?нд?р д?рес ?йт? ул:«Язучы ике ген? очракта ?ст?л артында утырырга тиеш: я башында юньле фикер булса, я табында ашы булса. ?лб?тт?, ?илк?сенд? башы булса…»

Ф?ндид? кызларга елмаеп к?з й?гертте:

– Иск?нд?рне телд?н д? т?шерми башладыгыз ?ле. Х?ерлег? булсын.

– ? ниг??.. ?зебезне? да?и бит.

– ??р да?ида аз гына Иблислек кушылган була,– дип елмайды Ф?ндид?, – Яратып кына ?йт?м, кызлар, сак булыгыз.

Та?чулпан бая ч?й эчк?нн?н юылмый калган савыт-сабаны алып, юыну б?лм?сен? ашыкты. Иск?нд?р хакында с?йл?ш? а?а р?х?т т?, куркыныч та иде. Аннан со?, Ф?ндид? апаны? с?зл?ре ничектер авыр булып ишетелде. Бу юлы Алсуны? Иск?нд?рне яклашуы да ничектер эчен пошыргандай булды, ник гел шуны гына с?йл?п тора ?ле ул? Кеме ?ле ул аны??

Савыт-саба юып килг?нд? каршысына Иск?нд?р очрады. Та?чулпан ничектер тертл?п китте д? адымын тизл?тте. Иск?нд?рне? бер?р с?з ?йтеп, кызартуыннан курыкты. Тик ул д?шм?де ген? т?гел, аны? ягына борылып та карамады, ул Та?чулпанны б?тенл?й к?рм?де д? бугай, ул Та?чулпанны? д?ньяда барлыгын б?тенл?й оныткан иде бугай. Моны тоюдан к??елен? авыр булып китте, ул ?зен н?рс?г?дер алданган сабый кебегр?к итеп сизде.

Та?чулпан керг?нд? б?лм?д?гел?р я?а темага к?чк?нн?р иде инде.

– Юк, барыбер, ш?ригать кануннары безне? ?чен ничектер с?ерр?к инде х?зер,—дип б?х?сне д?вам итте Алсу,– Ир-егетл?рг? к?т?релеп т? карарга ярамый, имеш. ??м?гате?? хыян?т ит? – г?на?, ансы а?лашыла. Хыян?т бер канунга да сыймый. ? ирл?рг? к?з салырга ярамый диг?не…

Ф?ндид? серле ген? елмаеп куйды. ? дин м?сь?л?л?ренд? к?пне белг?н Х?дич?, ?итдилеген ?уймыйча ?з фикерен алга с?рде:

– Хыян?т – г?на?. ? хыян?т ит? турында уй й?рт? икел?т? г?на?. Чит-ятлар турында хыяллануны ходай т?гал? бер вакытта да кичерми.

Та?чулпан тертл?п китте. Л?кин ?зен шундук кулга алды. Нинди г?на? кылды ?ле ул? Кем хакында хыял й?ртте? Уйларыннан Алсуны? ка?ка??ле тавышы б?лдерде:

– Дим?к, мин, т??б?-т??б?, чит ир бел?н йоклап чыгам ик?н, мин хыян?т ит? турында уйлаудан да б?л?к?йр?к г?на? кылам булып чыга?!. Дим?к, к?зе?не четерд?теп йом да, бер н?рс? уйламыйча, очраган беренче ир-атны? куенына сикер! ??м г?на?тан азат буласы?. Мантыйк кайда со? монда?

– Б?тен н?рс? уйдан башлана, – дип бик ?итди д?вам итте Х?дич?, – Яхшысы да, начары да. Шу?а к?р?, яхшы уйда булганнар начарлык кылмый. Мантыйгы шунда аны?.

Мондый ф?лс?фи б?х?сл?р редакцияд? еш була ??м журналистлар аны «фикер чарлау» дип й?рт? иде. Башка вакытларда а?а Та?чулпан да кушылып кит?, бер кайчан да диярлек уртак фикерг? кил? алмасалар да, бу ?з уйлары?ны т?ртипк? китерерг? булыша. Тик б?генге тема Та?чулпанга эч пошыргыч булып тоелды, хезм?тт?шл?ре, ?зл?ре д? сизм?ст?н, Та?чулпанны? и? тир?нг? яшерелг?н хис-тойгыларын казып чыгарырга тырышалар сыман иде.

– ?н?, урамда я?гыр коя,– дип куйды Ф?ндид?, ?леге б?х?сне икенчег? юн?лтерг? тел?г?нд?й,– Кояш нурын к?рер вакыт та бит…

Х?дич? аны шундук элеп алды:

– Изгелек бел?н бозыклык та кояш нуры бел?н я?гыр кебек. Тик изгелек нурына ?зе тел?г?нн?р ген? коена ала. ? я?гыр ?зе тел?м?г?нн?рне д? чылата.

Та?чулпан бер н?рс? д? ?йтерг? тел?м?г?н иде. Тик урамга карау бел?н б?ген к?рг?н т?шен х?терл?де ??м ?зе д? сизм?ст?н теге с?зне пышылдады:

– Бу – м?х?бб?т я?гыры!

2

– Яздан бирле я?гыр яумаган иде, – дип куйды Егет бабай, т?р?з?г? б?рг?л?нг?н я?гырга карап,– Кир?ген бир? х?зер.

Иск?нд?р а?а га??пл?неп карады:

– Ничек инде яздан бирле?

Бу юлы Егет бабай беренче кат к?рг?нд?й а?а тек?лде.

– Син н?рс??—диде ул, озак кына шулай карап торгач,– ?лл? чынлап та сизм?де?ме?

– Н?рс?не?

– Я?гыр булмаганны. Со? б?тен д?нья корылык кил? дип ча? какты бит… Шаяртасы?дыр инде. Син сизм?г?н н?рс? була мени!

Иск?нд?р д?шм?де. Егет бабай а?а караш ташлап-ташлап алды да ?з эшен? тотынды. Иск?нд?рне? тел чарларга тел?ге юк, дим?к, бик м??им эше бар. Нинди н?рс? бел?н шогылл?нг?нен сиздерм?де сиздер?ен д?, тик язган ?йберсе ?зен? ошаса, ул аны Егет бабасына укымый калмый инде. Мен? мин нинди диг?нд?й кин?неп, х?тта бераз масая биребр?к укый ?ле ул аны. Егет бабасыны? фикерл?рен д? бирелеп ты?лый, кайбер урыннарында б?х?сл?шеп т? ала, л?кин, барыбер, ризалаша, кимчелекл?рен т?з?тк?н ?чен р?хм?т ?йт?, к??еле булганда: « ?лд? син бар ?ле!» – дип бер?р коньяк та утырта. Тик язганыны? бер ген? ?терен д? т?з?тми, ничек булган – шулай калдыра. ?г?р н?рс?недер ?з?г?рт? башлый ик?н, аны б?тенл?е бел?н, танымаслык итеп ?зг?ртеп куя. Яхшы якка, ?лб?тт?. Шул хакта бер?р с?з ?йтс??, кул гына селти: «??й, мин т?з?т? белмим шул… Баш т?з?т? башласам да я?адан исер?м мин.» Шилма да малай инде. Егет бабай диг?не д? аннан чыкты бит. Эшк? килеп ике атна ?т? бел?н:«Пенсия яшенд? булса? да бер тынгылык белмисе?. Яшь егетл?рд?н болай чабасы?. Егет бабай син. Чын-чынлап егет бабай»– диде д?… Зариф?ан бабасыны? исемен б?тенл?й онытты, гел «Егет бабай»– дип энд?ш? башлады. А?а башкалар иярде. Шуннан китте инде… ?н?, бик бирелеп нидер укып утыра бит ?ле. Бер н?рс?не а?а укып к?рс?терг? иде д? бит. Ярый инде, башка вакытка калдырырга туры килер. Б?ленм?сен.

Гад?тт?, бер казанга ике т?к? башы сыймый, дил?р. Егет бабай бел?н Иск?нд?р, икесе д? абруйлы, танылган кеше булсалар да, бер-берсен бик ихтирам ит?л?р, вакыт-вакыт б?х?сл?шеп, х?тта ачуланышып алсалар да, авырлык килг?нд? бер-берсен? ?ил-я?гыр тидерм?ск? тырышалар иде. Мен? ?ченче ел инде бер б?лм?д?, кара каршы утырып и?ат ит?л?р, и?г?-и? куеп яшил?р, мо?а яшь аермасы да, икесене? д? горур ?анлы, туры с?зле, вакыты бел?н х?тта аяусыз ачы телле булулары да комачау т?гел.

– Таланты бар моны?,– дип куйды кин?т Иск?нд?р, ?залдына с?йл?нг?нд?й. Аннан со? ниндидер бер горурлык бел?н д?вам итте, – Мондыйлар сир?к була. ?д?би ?с?р язып караганы юк мик?н?..

Егет бабайны? ?зен? с?ерсенеп т?б?лг?нен к?реп тертл?п китте, алдындагы г?зит т?пл?м?сен ябып ук куйды. Бу уен кычкырып ?йтерг? тел?м?г?н иде ул.

– Н?рс?, ?зебезне? г?зитне к?рг?не? юк идеме ?лл??—дип мыек астыннан елмайды Егет бабай,– Кемне? талантына исе? китте тагы?

– Д?ресен ?йтк?нд?, бик ?ентекл?п укымыйм мин аны. ?зе? пешерг?н ашны ничек ашамак кир?к?! – Иск?нд?рне? ?т? ?итди кыяф?те ?зе бер м?р?к? иде,– ?ле мен? сине? язмаларга к?з й?гертеп чыктым. Бу килешт?н ничава егет к?рен?се?…

Егет бабай б?лм? я?гыратып к?леп ?иб?рде.

– Сине? кебек остазым булганда сер биреп тормам инде,– диде ул Иск?нд?рне? шаяруын кабул итеп,– ? ?зе? х?йран к?з?т?ч?н ик?н…

Иск?нд?р д?шм?де. ?ст?лд?ге г??ит т?пл?м?сен читк? эт?реп куйды да бик эшлекле кыяф?т бел?н алдындагы к?газг? тек?лде. Аны? шулай кин?т ?зг?р?ен? сагаеп калган Егет бабай бераз га??псенеп торды да, б?лдермим инде моны диг?нд?й, кабат эшк? тотынды. Б?лм?д? тынлык урнашты. Озак вакыт буе, т?р?з?г? сиб?л?г?н тамчылар астында, Егет бабайны? ручкасы к?газь буйлап й?герг?не ген? ишетелеп торды.

Иск?нд?р бер н?рс? д? язмады, алдындагы ак к?газьг? т?б?леп тораташ кебек каткан х?лд? тик утырды. Ул язарга уйлап та карамады, ул б?тенл?й бер н?рс? хакында да уйламады, бары тик т?р?з?г? б?релг?н тамчылар ?ырын гына ты?лады. ? я?гыр, й?р?к тибеше бел?н бер ешлыкка кереп, бары бер ген? с?зне кабатлый иде:«Тамчы, там. Тамчы, там…» Шушы гади ген? с?зл?рд? Иск?д?р ?чен тир?н м?гън? ятадыр сыман тоела, аны? б?тен гомере шушы с?зл?рне? ничек я?гырашына б?йледер т?сле иде. Тамчы, там… Тамчы, там… Юк шул, гади ген? с?зл?р т?гел шул бу… Аны? н?рс? а?латканын бер Иск?нд?р ген? бел?…

Бу хал?тенн?н аны Егет бабайны? тавышы тартып чыгарды:

– Карале, син авырмыйсы?дыр бит?

Иск?нд?р бертын аптырап карап торды. Егет бабайны? й?зенд?ге кайгыртучанлыкны к?рг?ч кен?, сорауны? м?гън?се а?ына барып ?итте. Ул башта и?н?рен ген? сикертеп куйды, азак бу х?р?к?тне? Егет бабайны борчуга салачагын уйлап, акланырга ашыкты:

– Юк инде, нинди авыру ди ул!..

– К?йсезр?к к?рен?се?… ?пк?л?г?н дис?м… Сине белм?с?м, уйлар идем инде…

– Баш эшл?ми мен?…

Егет бабай сынап карап торды да к?лемсер?п куйды. Аннан со? ?ст?л астыннан бер шеш? аракы тартып чыгарды:

– Б?лки?

– Б?лки…—дип килеште Иск?нд?р,– Бер?рне ?иб?рик, булмаса.

Рюмкаларга салып к?т?рдел?р.

– Бер сорау бар!—диде Иск?нд?р. Егет бабай игътибар бел?н ты?ларга ?зерл?нде. Монда тост ?йтеш? урынына сорауга ?авап биреп эч? гад?тк? керг?н иде. – Н?рс? ул м?х?бб?т?

Егет бабай, шул да булдымы сорау диг?нд?й, т?к?ббер караш ташлап алды, тик шундук к?зл?ренд? хыялый очкыннар балкып китте:

– М?х?бб?тме?!– ул бераз уйлангандай итте,– М?х?бб?т ул – б?тенесе д?!

Иск?нд?р тулырак, ф?лс?фир?к, тапкыррак ?авап к?тк?н иде. Л?кин, т?пт?нр?к уйласа?, моннан да тапкыр с?зне табып була мик?н?! М?х?бб?т ул – б?тенесе д?. Шулай шул… Кызганычка каршы, шулай…

Егет бабай, Иск?нд?рне? ?зе бел?н килеш?ен сизеп, кан?гать елмайды да рюмкасын алгарак сузды:

– Х?зер минем чират. Син ?йт мен? – шигърият н?рс? ул?

Иск?нд?р уйга калды. Колагына ян? я?гыр ?ыры килеп керде. Тамчы, там… Там-чы-там… Тик бу хакта уйларга кир?кми иде, моннан арынырга, ераграк качарга тел?п рюмка к?т?рдел?р т?гелме со??!.

– Шигърият ул м?х?бб?т кебек, – диде Иск?нд?р, шаяруга к?чеп,– Аны а?лап та, а?латып та булмый…

Бу ?аваптан кан?гатьсезлеге Егет бабайны? й?зен? ?к чыккан иде. Х?зер ул ачы итеп, ник туганы?а ?кенерлек итеп н?рс?дер ?йт?ч?к иде. Тик шуны гына к?тк?н Иск?нд?р бик ?итди кыяф?т бел?н фикерен т?г?лл?п куйды:

– Аны? бел?н ш?гылл?неп кен? була.

Егет бабай кычкырып к?леп ?иб?рде. Аннан со? рюмкасын ч?к?штерерг? сузды:

– Карале, сине? д? баш эшли ик?н бит… Ярый, ?йд?.

Рюмкаларны т?пл?п куйгач, бераз тын утырдылар. Гайр?тле урыс аракысы ашказанын р?х?т яндырып т?шеп китте д? аны? л?зз?тле ялкыны б?тен т?нг? таралды. Мондый мизгелне с?йл?шеп ?р?м ит? бер канунга да сыярлык т?гел иде. Бераздан Иск?нд?р ике рюмканы да кулына алып, елмая биребр?к укырга тотынды:

– Беребез Сак булдык, беребез Сук булдык—

Ике алкашка кереп юк булдык…

Егет бабай моны ?н?м?де:

– Сак-Сукка кагылма, – диде ул, катгый итеп,– Сак-Сук – тормыш гармониясе.

– Тормыш гармониясе аерылу-аймылышудан тора мени инде х?зер? Сак бел?н Сук кавышсалар яш?? тукталачак мени?

Егет бабай а?а:«Б?ген туды?мы ?лл?» диг?н караш ташлады да уйчанланып д?вам итте:

– К?н бар – т?н бар, ак бар – кара бар, м?гъриб бар – м?шрикъ бар, Сак бар —Сук бар… Аларны? кавышуын син ничек к?з алдына китер?се??

Иск?нд?р телсез калды. Ул мондый ?авап к?тм?г?н иде.

– Син кытайча фикер й?рт?се?, – диде ул бераздан,– ?ир-К?к, Ут-Су, Инь-Янь…

– Бер ?к ?ирд? яшибез, лабаса. Шу?а да Сак-Сук ул кытайны? Инь-Яне кебек.

– Л?кин Сак-Сук ике бертуган бит…

– Мен? шулай шул,—Егет бабай тантаналы елмайды,– Ике бертуганны? кавышканын кайчан к?рг?не? бар?! Инсест – табу. Борын-борыннан. Ул гарип балалар тууына с?б?пче була.

– Б?лки, син хаклыдыр. Л?кин без бер н?рс?не оныттык. Ир бел?н Хатын диг?не д? бар бит ?ле.

Бу юлы Егет бабай уйга калды.

– Алар хакында да «кавышу» с?зен кулланалар, ?лб?тт?. Л?кин бу очракта ул образлы с?з буларак я?гырый. ? асылда алар да к?н бел?н т?н кебек бер-берсен тулыландырып яши.

Иск?нд?рне? биреш?се килм?де. Д?ресен ген? ?йтк?нд?, бу н?рс?л?рне ул к?пт?н киптереп элг?н иде инде, аны? б?тенл?й башка юн?лешт? с?йл?ш?се, Егет бабайны? с?зл?ре аша ?з уйларына, ?з тойгыларына яклау табасы кил? иде.

– Бер-берсен ?зелеп яратып та берг? кала алмаган ярларны да Сак-Сук бел?н ти?лил?р бит ?ле.

Егет бабай а?а серле караш ташлады. Аннан со? шелт?ле тавыш бел?н ?йтеп куйды:

– Н?рс? ?чен бу юк-бар сорау бел?н маташа ?ле, дип уйлаган идем аны. – Аннан со? беркавем тын торды,– Безд? эшлиме, ?лл? авторларыбыз арасыннанмы?

– Кем?

– Ярый, вакыты ?итк?ч, кем ик?нен ?зем ?йтермен.

Егет бабай рюмкаларга аракы койды да Иск?нд?рг? карады:

– Монысын тост ?йтеп эчик ?ле, —диде ул, ?тенг?нд?йр?к итеп, Иск?нд?рне? баш кагуын к?реп рюмкасын ч?к?штерерг? сузды – ?йд?. Гаил?л?ребезне? иминлеге ?чен!

Озак кына д?шми утырдылар. Иск?нд?р инде тамчы ?ырын да ты?ламады, х?мер т?эсире бел?н д? л?зз?тл?нм?де, ул бары тик бер ген? н?рс? хакында баш ватты – ?зе д? уйларга курыккан н?рс?не Егет бабай ничек сизде ик?н? Бу сорауга ул ?авап таба алмаячак иде, бу сорауга ?авап эзл?? ?з к?че?не юкка ?р?м ит?. Шу?а ул с?зне б?тенл?й башка юн?лешк? борды:

– Карале, Егет бабай… Чынлап та яздан бирле я?гыр яумады мени?

Егет бабай елмаеп куйды:

– Бер дустым бар иде. Черниковкада яши бу, телецентрда эшли. К?н д? шул араны урый инде. Шул с?йли торган иде: «Малай, бер м?лне айнып китс?м, Октябрь проспектын т?зеп бетерг?нн?р.» Теге кич кайтканда исерек була, йоклап кайта ик?н, ирт?н эшк? килг?нд? – махмырдан, башын да к?т?рерлек х?лд? т?гел. ? син со?… Исереп т? й?рм?де? бугай инде…

Иск?нд?р елмайды гына. Акбабай д?вам итте:

– Мин ул хакта бер н?рс? язган идем. Тел?ге? булса, си?а укыйсым кил?… – Иск?нд?рне? ризалык белдер?ен? с?енеп, ?ст?п куйды,– Л?кин ул озын ??м… Ярый, укып карыйм ?ле…

Иск?нд?р т??д? ?и?ел ?йбердер дибр?к уйлаган иде, шу?а бик игътибар б?леп бетерм?де, ? со?ыннан аны туктатып, я?адан укырга кушты. ?зе, а?ламыйрак калган урыннары булса, со?рак иркенл?п тикшерермен дип, сиздермич? ген? диктоффонын кушып куйса да, ??р с?зг? диккать биреп ты?лый башлады. Егет бабай ?зен? к?р? бер кан?гатьлек бел?н, шигырь с?йл?г?нд?й итеп укырга тотынды:

«Яздан бирле я?гыр яумады.

??йне? аяз кояшлы к?нн?ре т??д?р?к кешел?рне? к??елен? чиксез с?енеч алып килг?н иде. Алар ш???рне? шырпы кабыдай берт?рле йортларыннан табигать кочагына ташландылар, шул хозурда к??ел ачып, балык тотып, су кереп р?х?тл?ндел?р, елга буйларында бала-чаганы? чыр-чу килг?не бел?н аралашып гармун, гитара мо?нары, т?рле телл?рд? ?ырлаган тавышлар туктаусыз ишетелеп торды, т?мле учак исл?ре ерак—еракларга таралып борыннарны кытыклады; шушы ямьле к?нн?рд? ярсызлар ярын тапты, м??ге берг? булырга в?гъд?л?р бирештел?р, парлыларны? бер-берсен? булган м?х?бб?те тагы да арта т?ште, мо?арчы эт бел?н м?че кебек яш?г?нн?ре д? ирк? с?зл?р бел?н энд?штел?р, с?ю назларына бирелдел?р; кояш ?ирг? елмаеп караса, ?ир кояшка багып балкыды, бу к?нн?рд? кешел?р ген? т?гел, б?тен д?нья, б?тен гал?м туй ит? сыман иде. Л?кин тора-бара тоташ б?йр?мн?р арыта башлады, кешел?рне? к??еленд?ге яктылык тоныкланып калды, к??елл?р ген? т?гел, х?тта ?л?нн?р, х?тта яфраклар ?зл?рене? соклангыч яшеллеген ?уеп кара?гылана барды, ? озакламый саргаеп, с?лпер?еп, ачлыктан йончыган сабыйдай гарипл?неп калдылар. ?ир кояшка карап елмаймады, ул ?з т?не буйлап д?ртле ?ырлар ?ырлап аккан г?рл?векл?рне сагынды, г?рл?векл?р сутын ?з вакытында тиешенч? се?дереп кала алмаганы ?чен ?зг?л?нде, ?зене? язгы ялгышларына ?кенг?нд?й, ялгыш кына сиб?л?п китк?н ике-?ч б?ртек я?гыр тамчысын да комсызланып йотты, моны зур б?хетк? санап, атналар буена оныта алмады, шул ?ч тамчы аны? т?шл?рен? керде ??м ул л?зз?тле елмаеп уянды да ?леге б?хетне? бары тик т?шт? ген? булуына ?рнеп газапланды; ?леге газапларыннан арынырга тел?п, ул елгаларны сыгып алырдай итеп кочты, сулар саегып, ярлар тараеп калды; судагы балыкларга ?ава ?итм?де, алар кайнап торган тынчу д?ньяларыннан котылырга тел?п, ярга сикердел?р, л?кин судан башын сузу бел?н кояш нурларында кибеп шундук ?ан бирдел?р; ?ир я?гыр к?теп тилмерде, я?гыр аны? ?чен с?ю назлары кебек кадерле иде, я?гыр аны? ?чен берд?нбер яш?? чыганагы иде; ул ?зене? с?еклесен к?тк?н гашыйк кебек, азатлыкны к?тк?н тоткын кебек, ?з б?хетен к?тк?н мескен кебек к?к й?зенд? п?йда булыр кара болытларны к?тте; ?г?р бу мизгелд? аннан:«Н?рс? ул б?хет символы?» – дип сорасалар, ул ике д? уйламыйча:«Кара болыт!» – дип кычкырыр, моны? бел?н ген? д? тыелып кала алмас:«Б?хет ул – кара болыт! Кара болыт – б?хет ул! Шуны да а?ламыйсыз мени со??!.»– дип ?рт?лер шикелле иде…»

Егет бабайны? ашкынулы тавышы, т?р?з?г? б?релг?н я?гыр тамчылары бел?н берг? ?релеп, ?лл? нинди с?ер бер хал?т тудыра иде. Кояш нурларыннан коргаксып бер тамчы суга, биял?й кад?рле болытка тилмерг?н ?ир. Инде атнага якын туктамый яуган я?гыр. Шушы капма каршылык, битарафлык п?рд?л?рен ертып, ?лл? нинди уйларга эт?р?…

Л?кин тойгылар тир?нен? чумарга насип булмады. Ишек шакыдылар да секретарьша кыз керде:

– Егет бабай, сезне шеф чакыра.

?з ?с?рене? т?эсиренн?н айнып ?ит?лм?г?н карт а?а аптыраулы караш ташлады, азак эшне? н?рс?д? ик?нен а?лап алды да:

– Ярый, кызым, х?зер керермен,– дип урыныннан кузгалды.

Егет бабай чыгып бераз тору бел?н, ишек ачылып китте д? Алсуны? башы к?ренде:

– Иск?нд?р, диктофоны?ны биреп тор ?ле,– диде ул, б?лм?г? узып та тормастан, ??м сораганын аны? кулында к?р? бел?н коридорга энд?ште,—Та?чулпан, мин таптым. Иск?нд?рд?н алырсы?…

??м кайдадыр китеп т? барды. Аны? артыннан ук Та?чулпан керде. Ул бер с?з д? д?шм?де. Х?тта к?т?релеп т? карамады. Иск?нд?р д? ни дип ?йтерг? д? белми аптырады. Телен? бер юньле с?з, башына ипле фикер килм?де, бары тик й?р?гене? ярсып тиб? башлавын тойды да, арка ?з?генн?н л?зз?тле ялкын узганын тойды. Диктофонны бирг?нд?, кулы Та?чулпанны? бармак очларына тиеп китк?ч, аяк астында ?ир убылгандай бер хал?т кичерде, к?з аллары томаланды, башы ?йл?нде. Ишек ябылган тавыштан гына бераз ?ушына килг?нд?й булып, к?ч-х?л бел?н урынына барып утырды. «Со?гы вакытта юньл?п йокы да к?рг?н юк,– дип уйлады ул, – ?итм?с?, аракы да к?п эчел?. Ял итеп алырга кир?к. Ял кир?к. Юкса, б?тенл?й аяктан егылуы? бар…»

Л?кин бу уены? к?з буяу, ?з-?зен алдау ?чен ген? ик?нен ул бел? иде. ?з-?зе?не алдап яш?п булмый, ирт?ме-со?мы ачыктан-ачык танырга туры кил?ч?к. Барсын да. ?леге хал?тне? т?н йокысы к?рм??д?н т?гел ик?нен д?, Сак-Сукларны кавыштыру уе кайдан килг?нен д?… Барсын да танырга ??м д?реслекне? к?зен? карап:«Я?гыр ул «тамчы, там»—дип ?ырламый бит… Ул «Та?чулпан» – дип ?ырлый!..» – диярг? туры кил?ч?к.

3

«Яздан бирле я?гыр яумады,»– дип кабатлады Та?чулпан.

?зен? килг?н кунак бел?н ??г?м?л?шк?ч, ул Иск?нд?рне? кассетасын да ты?лап караган иде. Хатын-кызны? кызыксынучанлыгымы, ?лл? башка с?б?п бел?нме, тик ул диктофон эченд? онытылып калган кассетаны тикшермич? т?з? алмады. Иск?нд?р нил?р майтара ик?н? Н?рс? уйлый ик?н? ??г?м?д?шл?ре бел?н ул ничек с?йл?ш? ик?н? Башта: «Бер-ике ??мл?сен ген? булса да, тавышын гына булса да ишетим,»– дип уйлаган иде. Магнит тасмасыннан Егет бабайны? бик т? с?нгатьле итеп н?рс?дер укыганын ишетк?ч, аны ахрынача ты?ламый кала алмады. Ты?лады да… Егет бабай н?къ мен? Та?чулпан хакында язгандыр сыман тоелды. Ул да бит, я?гыр к?тк?н ?ир кебек н?рс?дер к?т?, ялкыткыч берт?рлелек бел?н аккан тынчу к?нн?ренн?н ул да гарык булган бит. Ул х?тта ?зене? н?рс? к?тк?нен д? бел?, ?мма бу турыда уйларга гына курка, уйласа, тотанаклы ??м тыныч, читт?н караганда х?тта б?хетле д? булып к?ренг?н д?ньясы ?имерелер д? яш??ене? бар м?гън?се х?раб?л?р астында калыр сыман тоела.

«Язгы ялгышлары ?чен ?кенг?нд?й… Язгы ялгышлары ?чен ?кенг?нд?й… Язгы ялгышлары ?чен… Язгы ялгышлар…»

Кечкен? чагында ук ?зс?зле, тиск?ре бала булган ул. "Кирел?н?е?? т?зелмич? урам уртасында б?рг?л?п алган чакларым да бар иде",– ди иде ?нисе д?. Тора-бара мондый тиск?релеге басылды, ? мен? ?зс?злелеге бетм?де. Х?ер, моны начар сыйфатка ис?пл?м?де Та?чулпан, ??р эшт? м?ст?кыйль фикер й?ртерг? омтылу, ??р н?рс?г? ?з карашы? булу тиск?релек дип т? аталмыйдыр ?ле. ?нисе д? "тиск?ре" дип ?рл?штерс? д?, моны бары тик яратып кына ?йт? иде бит. Та?чулпан ?з кызын шулай бит?рл?г?н кебек.

Ун?ч-унд?рт яшьлек чакларында к?згег? караган саен эче поша иде аны?. Кечкен? буй, ябык кына г??д?. ?лл? нинди кир?км?г?н зур к?зл?р. Китапларда язылганча, з??г?р, ?ич югы кара да т?гел бит ичмасам, ? соры т?ст?, м?ченеке диярсе?. Шул р?вешле, ??р т?шенн?н гаеп табып, ?з к??елен ?зе имг?т? д? к?нн?р буена сыкранып й?ри иде. Шулай да ахир?тл?ре, ти?д?шл?ре бел?н аралашканда болар бераз онытылып тора, ч?нки Та?чулпанны барсы да ярата, ?з ит?, алар ?чен кызны? матурлыгы т?гел, ? яхшы ипт?ш булуы м??имр?к иде. ?нисе д?, аны? к??ел кичерешл?рен а?лагандай, ??рдаим с?еп-ирк?л?п, аны? озын ч?чл?рен?, керфекл?рен? соклануын белдереп тора, ара-тир?:" Чынлап та шундый г?з?л кызмы бу, ?лл? ?зем яратканга гына шулай тоеламы!"– дип ?йтк?л?п т? ала иде. Ахир?тл?рене? ?з ит?ен, егетл?рне? д? сокланулы карашларын тоюданмы, ?керенл?п, ??в?лге кимсен?л?ре юкка чыкты, ул ?зене? д? мен? диг?н г?з?л ик?нлеген? ышана т?ште, бу ышану ?з-?зен? ихтирамын, ш?хеслек горурлыгын арттырды.

Ачык й?зле м?лаем кыз булды Та?чулпан. Шаянлыгы, шуклыгы да ?ит?рлек иде. Юк кына н?рс?л?рне д? к??елле к?ренешк? ?йл?ндер? бел?е, котылгысыз к?ренг?н х?лл?рд?н д? чыгу юлын тиз таба алуы бел?н д? аерылып тора иде. Шу?а да ахир?тл?ре арасында абруе зурдан булды, аларны ?зен? аудару ?чен бер н?рс? кылмаса да, кызлар Та?чулпанга тартылдылар, ярд?м сорап та, ки??ш сорап та кил?л?р, аны? бел?н дуслашуны абруйга саныйлар иде. ?сеп буй ?иткерг?ч т? шулай д?вам итте. "Бер егет артымнан й?ри, нишлим ик?н?"– дип т? килдел?р, "Ф?л?н егетк? гашыйк булдым, ничек сиздерим ик?н?"—дип т? сер чиштел?р. Та?чулпан аларга бер?р ки??ш бирг?ндер инде, тик ул м?х?бб?т хисе бел?н таныш т?гел иде. Китаплардан укып, кинолардан карап аны? л?зз?тле ??м изге тойгы ик?нен чамаласа да, шуграк егетл?р ?зен озатырга маташуын к?рс? д?, ул гашыйк булуны? н?рс? ик?нен д? беми иде ?ле. ?лб?тт?, аралашып й?рг?н егетл?ренн?н кайберл?ре а?а ошый ??м кыз алар бел?н аеруча яхшы могалл?м?д? иде. Л?кин д?нья?ны онытып гашыйк булырлык д?р???д? т?гел иде алар, буйга ?итеп беренче ??м берд?нбер м?х?бб?тен к?тк?н кызны? к??ел тал?пл?рен? д?ва булырлык т?гел иде.

Унынчыны т?мамлап, институтка керерг? хыял корып й?ри иде Та?чулпан. Мондый чакларда к??еле?не ил?сл?ндереп, м?х?бб?т хакында гына уйлап й?реп булмый, укырга, имтиханнарга ?зерл?нерг? кир?к. Л?кин яшьлек китапка т?б?леп кен? яши алмый, дус-ишл?ре? бел?н аралашуны, к??ел ачуларны да тал?п ит?. ??м ул эшен? д?, укуына да, ?илл?неп алуга да ?лгер?. Шу?а да яшьлек бит ул.

Н?къ ?н? шул м?лд? классташ кызыны? абыйсы Ильяс армияд?н отпусыга кайтып т?ште. Китк?нд? чебеш кебек кен? бер малай иде, ?ле ?сеп, тазарып кайткан. Кыска алынган куе кара ч?чл?ре, атлетларча г??д?се, к?ч-гайр?т сирпеп торган х?р?к?тл?ре бел?н ул кино геройларын х?терл?т? иде. Клубка чыккач ул барсы бел?н д? кочаклашып к?реште, кызларны? бит очыннан ?беп т? алды. Тик Та?чулпанны к?рг?ч кен? ничектер с?ерл?неп катып калды, утлы карашларын кыздан ала алмый торды. Та?чулпан кызарды, х?тта колакларына кад?р кызган тимер т?сен? керг?нд?й тоелды. К?кр?генд? н?рс?дер тертл?п ?зелг?нд?й булды, й?р?ге ашкынып типте. Моны? н?рс?д?н ик?нен д? а?ламады кыз. Бу хал?т а?а таныш т?гел иде. Кичке уеннардан со? ахир?те ??м Ильяс бел?н берг? кайттылар. Та?чулпан бик с?йл?шм?де. ? кереп урынга яткач, т?не буе к?зен йоммады. К??елд? ?йтеп а?лата алмаслык р?х?тлек т?, газап та, курку-шикл?н? д? тагы ?лл? нинди тойгылар берг? буталып утлы ?ерм? куптарды. Ул ?ерм?не? ялкын телл?ре ирк?ли д?, яндыра да кебек иде. Аны?, берч?, гал?м я?гыратып к?л?се, берч?, т?г?р?п ятып елыйсы килде. К?з алдыннан Ильясны? утлы карашлары, колак т?бенн?н тавышы китм?де.

Та?чулпан гашыйк иде.

? икенче к?нне Ильяс аны озатып куйды. Капка т?бен? ?итк?ч, озак кына с?йл?шеп тордылар. Н?рс? хакында?– монсын х?терл?ми кыз, ул к??еленд? кайнаган хисл?р т?эсиренн?н ни тере, ни ?ле бер хал?тт? иде. Егетне? куллары билен? кагылгач, б?тенл?й таралып китк?нд?й булды. Иренн?р иренг? кушылды… Р?х?т иде кызга, тик ниндидер курку катыш бер тойгы бу хал?тт?н котылуны тал?п итте. Та?чулпан ирексезд?н башын читк? борды, аннан со? куллары бел?н егетне? к?кр?ген? таянды.

–?ит?р, кир?кми…

– Кир?к!– Ильяс аны куенына алмакчы булган иде, кызны? каты торуын к?реп тыелып калды.

Имтиханнар кайгысы китте Та?чулпаннан, н?рс?г? ген? тотынса да Ильяс хакында уйлады. Уйлары каршылыклы иде. Берч?, ?зене? т??ге очрашуда ук кочаклатып-?птереп торуы ?чен гарьл?нде, аны йомшак кызга ис?пл?р д? б?т?н борылып та карамас дип курыкты, берч?, капка т?бенд? озаграк тормавына ?кенде.

Ильяс икенче к?нне д?, ?ченче к?нне д? килде… Урамнарда, яланнарда й?рдел?р. Баштагы к??ел давылы гомер буе д?вам ит?р кебек тоелса да тора- бара тына башлады. Та?чулпан Ильясны к?теп ала, аны? янына шатланып чыга иде. Тик инде егет хакында к?нн?р буе уйланып й?рм?де, язгы елга булып ташкан хисл?р кабат ?з ярына кайтты. Кабат х?рби хезм?тк? кит?р алдыннан Ильясны?: "к?т?рсе?ме?"– диг?н соравына у?ай ?авап бирс? д? ?з с?зен? ?зе д? бик ышанып ?итм?де. Амияга китк?ч, егетне? хатлары бер-бер артлы агылып кына торды. Алар Та?чулпанны? к??елен? назлы бер р?х?тлек ?сти иде. Л?кин кыз ?зе язарга бик ашыкмады, икене? берсен? ген? ?авап бирде. ?з х?лен ?зе д? а?ламады ул, Ильяс а?а шул тиклем якын да, шул кад?р ят та кебек иде. Нишлисе?, м?х?бб?т шулай буладыр инде. Ильяс армияд?н кайтып я?адан очраша башласалар, хисл?ре д?рл?п кабыныр ?ле.

Авылда да, институтка укырга керг?ч т? артыннан й?р?че егетл?р аз булмады. Тик Та?чулпан берсен д? иял?штерм?де аларны?. Х?ер, к?рше авылдан Т?лгать ябышып диярлек й?рг?н иде, бернич? тапкыр озатып та куйды. ? кыз нишл?сен, тукмап озата алмый ич. Капка т?пл?рен? ?итк?ч, беренче у?айлыктан ук файдаланып, ?йл?рен? сыпырта иде. Юк, тирг?шм?де д?, кыргыйланмады да ул, ни дис?? д? Т?лгать начар егет т?гел иде, чиб?рлеге д? бар, т?ртипле д?. Та?чулпанны? Т?лгатьк? исе китм?вен к?реп, ахир?тл?ре шелт?л?п т? алгалады:

–Мен? диг?н егет бит. ?итм?с?, колхоз р?исене? улы. А?а кия?г? чыкса?, балда-майда гына й?з?ч?ксе?.

?лб?тт?, х?ерчелект? гомер ит?се килми иде кызны?. Бай кешене? баласы кем булса да ярлылыкта интекми ул. Аннан со? яратышып ?йл?нешеп т? озак яш?м?г?н гаил?л?р авылда да х?тсез ген?. Ахир?тл?ре бу яклап хаклы иде, ?лб?тт?. ?йб?т кеше бел?н берг? яши-яши м?х?бб?т т? килерг? м?мкиндер ?ле ул. Тик Та?чулпан Т?лгать бел?н й?рерг? ?зен м??б?р ит? алмады. ?нисене? с?зл?ре д? колагына керг?ндер инде.

– Байга т?гел, яраткан кешег? чыгарга кир?к,– ди торган иде ул,– Аны? м?лк?те, барыбер, синеке булмый. Берг? тапкан мал гына кадерле була ул. Алтын сарайда тоткын булганчы, гади ояда асылкош булганы?.

Ильяс кайткач, чынлап та, хисл?р я?адан кабынды. Авылда да еш очраштылар, егет ш???рг? д? килеп й?реде. Кызны? кичерешл?ре беренче кат очрашкандагы кебек г?лтл?п китм?с? д? Ильяска ул битараф т?гел иде. Л?кин егет тора-бара ?з кадерен ?зе ?иб?р? башлады, эчеп т? килг?ли, с?ю-назлауларны тир?нг?р?к ?иб?рерг? тел?п т? бимазалый. Тик и? ?з?кк? ?тк?не с?б?п табып та, бер с?б?псез д? к?нл?шеп ?ан ашавы булды. Ильяс с?з ?йтм?сен дип бер егет бел?н д? с?йл?шмич? тора алмый ич инде Та?чулпан. Аны? к?нл?ш?е институтка имтихан тапшырып та укырга к?р?лми кайткач, отыры ныгак к?ч?йде. Артык нык яратуданмы, ?лл? ?з-?зен кимр?к санаудан идеме бу, белм?ссе?. Б?лки, икесе д? булгандыр. Авылга кайткан чакларында:

– ?иб?рмим Уфа?а! Егетл?р бел?н буталмыйсы?! Ми?а кия?г? чыгасы?!– дип этл?г?н чаклары да аз булмады.

Та?чулпан инде аны? бел?н кабат очрашмау турында да уйлана башлаган иде, тик "б?лки, гомер буе шулай булмас, т?з?лер, акылга килер"—диг?н ?мете мо?а ирек куймады. Ни ген? ?йтс?? д?, Ильяска булган хисл?ре с?неп бетм?г?н иде ?ле. Бу х?л, б?лки, озак д?вам ит?р ??м Та?чулпан а?а кия?г? д? чыгып куяр иде, ?мма бер к??елсез х?л б?тенесен д? кин?т ?зг?ртте.

Ул к?нне тулай торак б?лм?сенд? берг? яш?г?н бер ахир?тене? туган к?не иде. Егетл?р, кызлар табын корып берг? ?ыелышып к??ел ачтылар, ?ырладылар, биедел?р. ?ст?лд? аракы, ш?раб та бар иде, шу?адырмы, ??ркемне? к?ефе к?т?ренке булды. М??лес ахырына ?итеп килг?нд? ишек тукылдаттылар. Бу Ильяс иде. Та?чулпанны чакырып кына чыгарды да ис?нлек-саулык та сорашып тормастан, ?икеренерг? тотынды:

–Син.. Ф?хиш?… Бордель оештырып ятасы?мы?! К?тл?к!..

Якын кешесенн?н мондый с?зл?р ишет?д?н Та?чулпан еларга да, ачуланырга да белм?де. Егетне? с?ген?е тагы да ямьсезр?к т?с ала башлагач, кин?т килг?н ярсу бел?н, аны? я?агына чабып ?иб?рде. Ильяс ?ушына килер д? гаф? ?тенер дип к?тк?н иде. Л?кин нык ялгышты. Егет ?зе д? аны шанлап ?иб?рде ??м якасыннан алып стенага кысты:

– Син… С?йр?лчек… Минем алда саф булып кыланасы?… Бел, ?земнеке ит?м, барыбер. Тотып эшлим мин сине!

??м кыз аны-моны уйлап ?лгерг?нче, китеп т? барды. Та?чулпан юыну б?лм?сен? кереп туйганчы елады. Мо?а кад?р беркемне? д? аны болай м?сх?р?л?г?не юк иде ?ле.

Тынычланып б?лм?г? керг?нд? м??лес т?мамланган иде инде. Егете бел?н бер ахир?те ген? калган. Тизд?н алар да кинога дип чыгып китте. Авыр уйлардан арынырга тел?п, кыз телевизорны кабызды, тик бер юнле н?рс? д? юк иде. ?н? шулай нишл?рг? белми утырганда кин?т ишек ачылып китте д? анда Ильяс пайда булды. Ул кер? бел?н б?лм?не бикл?п куйды.

– Мен? вакыты килеп т? ?итте,– дип ыржайды ул, авызыннан аракы исе беркетеп ??м ?ан ?шетк?ч кискенлек бел?н ?ст?де,—Чишен!

Та?чулпан аны-моны уйларга ?лгерг?нче, из?енн?н алып кофтасын ертып т?шерде.

– Чишен, к?нт?й!

Кызны? к??еленд? ниндидер кыл ?зелг?нд?й булды, б?тен т?нен чемерд?теп ачы салкын ?тте.

– Башкаларга бир?се? бит… Н?рс?, кыланып торасы?… Ильяс а?а ян? сугып ?иб?рде д? кош баласын к?т?рг?н ?и?еллек бел?н караватка ыргытты.

– Кит, Ильяс… Сантыйланма… Син бит исерек…

Ниндидер мескенлек бел?н ?йтелг?н бу с?зл?р егетне тагы да ныграк котыртты гына, ул Та?чулпанны? ?стен? ташланды.

– М??гег? д? си?а буласым юк, – дип шы?шыды кыз, н?фр?тен? тончыгып, – М??гег? д?…

– ? мин сине барыбер…

Егет с?зен ?йтеп бетерм?де, Та?чулпан аны бел?генн?н умырып тешл?п алды. Ильяс ы?гырашып куйды ??м икенче кулы бел?н кызны? я?агына тондырды. Н?къ шул вакытта ишек шакыдылар.

– Ярд?м итегез, ярд?м…– Та?чулпан б?тен к?чен? кычкырды, тик егетне? сугуыннан с?зе ?зелеп калды.

Тагын ишек шакыдылар. Бу юлы катырак итеп. Тагын. Тагын. Кин?т ишек кел?се шартлап ычкынды да б?лм?г? егете бел?н ахир?те килеп керде. Ильяс шундук сикереп торды да егетк? сугып ?иб?рде, тегесе моны к?тм?г?н иде булса кир?к, караватка егылды.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=48649835) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения